Doğu Vilayetleri Meselesi (Ermeni Meselesi) ve Sovyetlerin Bakışı

PDF İzle & KaydetYazdır

Stalin’in Orconikidze’nin telgrafının üstüne el yazısıyla düştüğü 12  Şubat 1921 tarihli not

İDDİA: Çiçerin’in Türklere yardım etmek için Doğu topraklarını Ermenilere bırakılması şartı vermesi.

CEVAP: İlk önce Çiçerin Ankara temsilcisi Bekir Sami Bey’e maalesef böyle talebi olmuştur. Ancak bu talep Parti tarafından önemsenmemiş hatta yanlış bulunmuştur.
Bakü’de bulunan Orconikidze Lenin’e, Stalin’e ve Troçki’ye rapor gönderir. Raporda Çiçerin’in bu talebinin hemen Türkiye’deki İtilaf Devletleri yanlılarını güçlendirdiğine işaret eder. Bu talebin Türk hareketinde ki Itilafçıların provakasyona, söylentilere neden olduğunu, iki hareketi birbirine düşüreceğini söyler. Ayrıca Ermeni meselesinin Türk hükümeti tarafından oldukça hassas bir konu olduğunu belirtir. Kısaca Orconikidze bu talebin Türk hareketi içinde Sovyet karşıtı grubu kendilerine karşı kışkırtmaya neden olduğunu söylemektedir. Ermeni yoldaşların “Ermeni meselesini” abarttığını da söylemektedir.
Orconikidze, daha sonra Ermeni komünistlerinin tavrını eleştiren şu satırları kaleme almıştır:
“Söylemeden geçemeyeceğim ki, birçok Ermeni yoldaş, Türklerle savaş taraftarı. Bütün bilgileri, çoğunlukla savaş durumunda herkesten önce özellikler Ermenilerin acı çekeceğini anlamayarak Türklerle savaşmaya yanıp tutuşan komünist olmayan kişilerden alıyorlar. 
 
Şöyle bir olay oldu: Gümrü’den birkaç Ermeni komünist, silahlarıyla Türk mevzileri üzerinden Ermenistan’a geçmeye çalışmışlar ve hiçbir sonuç elde edememişler, çatışma çıkmış ve ölenler olmuş. 
 
Hatta Türk kumandanlığının kuryelerinin Mdivani’nin mektuplarıyla tutuklanması da ayrı bir vaka. Türkler, ültimatom verdiler. Genel olarak atmosfer oldukça gergin. Türklerle Ermeniler arasında en ufak bir yakınlaşma dahi yok. Karşılıklı nefret üst düzeyde.”
Orconikidze, raporunda sonuç olarak Doğu vilayetleri talebinin geri çekilmesini ve kısa sürede anlaşılması gerektiğini söyler.[1]
Bakalım Stalin’in bu raporun üstüne düştüğü not ve Lenin’e mektubu:
“Lenin Yoldaş, ben, yalnız dün öğrendim ki, Çiçerin, ne hikmetse Türklere aptalca ve provokatörce bir talep ileterek, Türk nüfusunun çoğunlukta olduğu Türkiye vilayetleri Van, Muş ve Bitlis’i boşaltmalarını istemiştir. Bu emperyalist Ermeni talebi bizim talebimiz olamaz. Çiçerin’in milliyetçi ruhlu Ermeni telkinleri doğrultusunda Türklere nota göndermesini yasaklamak gerekir.”[2](bkz: Resimde ki belge)
Ayrıca bu tavır Stalin’in başkanlık yaptığı Milletler Halk Komiserliğinin yayın organı Jizn Natsionalnostey gazetesinin 4 Mart 1920 tarihli sayısında yer alan A. Staçko’nun “Önümüzdeki Konferansta Türkiye-Ermenistan” başyazısında Lenin’i vurguluyarak aynı tavırda takınmaktadır.[3]
Skoçko, Ermenistan’ın sadece Taşnakların “denizden denize Ermenistan” planından değil, Van ve Bitlis vilayetlerinin Ermenistan’a bağlanmasından da vazgeçmesi gerektiğini vurgular. Çünkü artık bu taleplerin bir temeli yoktur. Ayrıca Ermenistan, sadece talep ettiği topraklardan değil, bağımsız Ermenistan’ın sınırları içindeki bazı bölgelerden de vazgeçmelidir. Kars ve Ardahan bölgeleri, Ermenistan ve Türkiye arasında kavga nedeni olmamalıdır. Bu toprakların Ermeni hükümeti tarafında işgalini emperyalist bir eylem olarak görmek gerekecektir. Öyle ki bu topraklardaki nüfusun yüzde 67’si Müslümandır.[4]
Ayrıca Türk heyeti “Ermeni meselesi” konusunda Stalin’in çok yardımcı olduğunu anılarında ve bir çok yerde söylemektedirler.[5]
SONUÇ: 
Sovyet Merkez Komitesi, Ermeni meselesi konusunda Türk çıkarını ve Kafkas halklarının kardeşlik çıkarını göz önüne alarak politika izlemeye çalışmıştır. Tabii elçilerde, diplomatlarda sakat görüşlere sahip kişiler vardır. Görüldüğü gibi Sovyetler bunların görüşlerine karşı çıkmıştır. Emperyalizminin ve provakatörlerin kışkırtmalarına DOSTLUK politikası ile cevap vermişlerdir.
Dipçe:
[1] Rusya Toplumsal Siyasal Tarih Devlet Arşivi (RGASPI) fond 558 liste 1 dosya 5214 yaprak 1; fond 558 liste 11 dosya 338 yaprak 4.
[2] 9 Şubat 1921, Rusya Toplumsal Siyasal Tarih Devlet Arşivi (RGASPİ) fond 558, liste 1, dosya 5214, yaprak 1.(bkz: Resime)
[3] Aşot Ayrapetyan, “Kak Turki İ Bolşeviki V 1920 Godu Raspravilis S Armeniyey’den aktaran: Mehmet Perinçek, Türk-Rus Diplomasisinde Gizli Sayfalar, Kaynak Yayınları
[4] A. Skaçko, “Armeniya i Turtsiya Na Predstoyaşih Konferantsiyah”, Jizn Natsionalnostey, 4 Mart 1921’dan aktaran: Mehmet Perinçek, Sovyet Arşiv Belgelerinin Işığında Türk Sovyet Askeri İlişkileri: Doğu Cephesi, s. 321
[5] Ali Fuat Cebesoy, Moskova Hatıraları, Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını, 1982, s.181, 184 vd., 201 vd.; Yön, 4 Aralık 1964, sayı 88, s.7. aktaran: Mehmet Perinçek, Sovyet Arşiv Belgelerinin Işığında Türk Sovyet Askeri İlişkileri: Doğu Cephesi, s. 121

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir