Basit ve Geniş Yeniden Üretim

Kapitalist üretimin amacı: değişim için üretimdir. Yani metanın sadece pazarda mübadele etmek için üretimidir. Eski toplum biçimlerinde genellikle somut emeğin, kullanım-değeri üreterek, üretim yapılırdı. Buna “basit yeniden üretim” denilir. Yani kişisel ihtiyaçlarının tüketimi için üretim yapılırdı. Meta üretiminin ortaya çıkışı İlkel komünal toplumun bozulup, sınıflı topluma geçişle olmuştur. Meta üretiminin egemen olmadığı toplumlar da önce doğal ekonomi (basit-yeniden üretimi) egemendir.

İlkel Komün toplumunun bozulup, sınıflı toplumlara gittikçe meta üretimi kendini gösterir. Ancak egemen ekonomi ve genellikle yapılan üretim biçimi: Tüketim için üretimdir. Mesela bir köylü ürünlerini kendi ve ailesi tüketimi için üretir. Bir zanaatçı ayakkabı üretimi için sadece kendi geçim araçlarını karşılamak üzere üretir. Yani “tüketim için” üretim egemendir. Bu konuya girmeden önce bunun nedenlerini yani meta üretiminin koşullarını belirtmek gerek.

İlkel Komünal toplumda üretim araçları ortak mülkiyet temelindeydi. Bu yüzden üretilen ürünler toplum arasında paylaşılırdı. Fazlalık olanlar ya saklanır ya da değiş-tokuş yapılırdı. Peki meta üretimi koşullarını ne yaratmıştır? Tabii ki meta üretiminin temel koşullardan biri: İş bölümüdür. Birinci iş bölümü yani tarım ve hayvancılık arasında ki iş bölümü olmuştur. Bu da iki toplum biçimini: Orta Barbarlık Konağında Çobanlık ve Yukarı Barbarlık Konağında Tarımcılık toplumlarını doğurmuştur. Tek iş bölümü koşul oluşturmaz. Çünkü İlkel Komüna’da da iş bölümü vardı. Ancak ortak mülkiyet olgusundan dolayı “meta üretimi” doğmamıştı. O vakit meta üretiminin en etkili koşulu: “Özel Mülkiyetin” doğmasıdır. Tabii ki bu olgu, iş bölümü ve onun getirdiği artı-ürün olgusu sayesinde olmuştur. Üretici güçlerin gelişimiyle ürünlerin bolluğu da artıyordu. Bu artış sınıfsal toplumu doğuruyordu. Bu sınıflardan ilkleri Köleciler ve Tefeci-bezirgan sınıfı oldu. Tefeci-bezirgân sınıfı üretimle ilgilenmeyen bir sınıftı. Topluma egemen olan bu sınıf, üretmenlerle ilgilenen faizci-kârcı sınıftı. Bu sınıfın üretimle-tüketimle dolaylı derdi vardı. Hatta üretim-tüketim dengesizliği ve krizler onun işine gelirdi. Üretime damgasını sadece sömürüyle vuran Tefeci-bezirganlar hariç üretimle ilgilenen sınıflar vardı. Bunlar köylüler ve esnaflardı. Bu sınıflar da genellikle tüketim için üretim yapıyordu. Ancak fazladan üretilen ürünü, meta biçimiyle alım-satım yapıyorlardı. Kent-kır ayrımının genişlemesi küçük üretimi geliştirdi. Bu olgu Tefeci-Bezirgan sınıfının, birbirinden habersiz olan üretmenler arasında “aracı” olarak var olmalarını sağladı. Pazarın büyüyüp genişlemesi bu sınıfın önemini gittikçe büyüttü. Bu sınıf gittikçe ekonomiye damgasını vuruyordu.

Feodalizm koşullarında ve köleci toplumda da üretim genel olarak “doğal ekonomi” egemendi. Kapitalizme kadar toplumlar, sınıf mücadelesi ve onun diğer yüzü olan barbar akımlarıyla çalkalanıyordu. Barbarlığın oluşturduğu Tarihçil Devrimler sonrası kaynaşarak doğan Beylerin, yönetiminde bile üretim tüketim içindi. Beyler, serfleri kendi tüketim ihtiyaçlarını sağlamaları gibi koşullarda rahat bırakıyordu. Ancak Beylerin lüks tüketimi için serfleri çalıştırıyordu.

Kapitalist üretim koşulları feodalizm koşullarının içinden doğmuştu. Meta üretiminin genelleşerek emek-gücüne kadar her şeyi meta haline getiriyordu. Nikitin’le son verelim:

“Kapitalist meta üretimi, basit meta üretiminde olduğu gibi, toplumsal işbölümü ve üretim araçlarının özel mülkiyeti üzerine kurulmuştur. Ama üretim araçlarına sahip olanın kişisel emeği üzerine değil de, üretim araçlarına sahip olan tarafından ücretli işin sömürülmesi üzerine kurulmuştur. Kapitalist meta üretiminde, üretim araçlarının ve paranın sahibi, kendisi, üretimde bulunmaz. Üretim araçlarını harekete geçiren işgücünü parasıyla satın alır. İşgücünün meta olarak şekillenmesi ya da işgücünün metaya çevrilmesi, kapitalizmde meta üretiminin yeni bir gelişmesini gösterir ve evrensellik kazanır. Meta değişimi, “burjuva (meta) toplumunun binlerce kez karşılaştığı, en basit, en alışılagelen, en temel, en genel ve en olağan ilişkiyi teşkil eder” diye yazıyordu Lenin. (Lénine, Œuvres, Paris-Moscou, c. 36, s. 368-369.)”[Nikitin, Ekonomi-Politik]

Bir diğer nokta meta üretiminin “Geniş Yeniden Üretime” geçmesinin nedenleri. Bunlar açıktır:

1- Meta yani değişim için pazara üretim.

2- Bu doğrultuda kârı ve sermayesi için üretim.

3- Emlak sahiplerinin İRADI ve para-sermayedarların FAİZLERİ için üretmek zorundadır.

4- Kapitalist rekabetten dolayı üretimi genişletmeye olanaklı hale getirir. Yani ayakta kalmak için üretim.

Bu durumda Kapitalizm, meta üretimini genişleterek “Geniş Yeniden Üretimi” kurar. Bunu kurarak Kapitalizm, sadece pazar için üretim yapar. Kısaca yeni meta üretimi koşullarının doğumu ve koşulları bunlardır.